آیه 63 سوره نحل

تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى‌ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (63)

بعد از آن بيان اتمام حجت خود و اقدام آنان را بر كفر و مخالفت، اخبار فرمايد:

تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا: قسم به خدا هرآينه بتحقيق فرستاديم پيغمبرانى. إِلى‌ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ‌: به سوى امتهاى پيش از تو اى پيغمبر مكرم و رسولان در تبليغ فرامين الهى و دعوت مردم به سعادت جاودانى كوشيدند، لكن امت از شهوات نفسانى دست بر نداشته به مخالفت اقدام نمودند. فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ‌: پس زينت داد شيطان اعمال قبيحه آنها را از كفر و ضلال و تكذيب پيغمبران، و انكار آنان باشد به وسوسه و اغراء و اغواء، و ايشان هم متابعت نموده گمراه گشتند، و از صراط مستقيم منحرف شدند. فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ‌: پس شيطان دوست و متولى كار ايشان است امروز، پس تبرى كنند بعضى از بعضى، و مسلم است روز قيامت شياطين توانائى ندارند نه در دفع عذاب و نه جلب ثواب، بلكه هيچكس را در پيشگاه فرمان سبحانى قدرتى نخواهد بود. وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ‌: و براى تابع و متبوع عذابى است دردناك كه عذاب جهنم باشد أبد الآباد.

تبصره: آيه شريفه دال است بر بطلان جبر، زيرا اگر چنانچه كفر و معصيت نعوذ باللّه به خواست و رضاى الهى بودى، هرآينه ارسال رسل لغو بودى، و صدور لغو از ذات احديت محال است. و ايضا تزيين اعمال را نسبت به شيطان داده،

جلد 7 - صفحه 231

و مراد القاء وسوسه و آراستن و جلوه دادن معاصى است در نظر بندگان بدون اجبار و واداشتن به آن، علاوه در مقابل تذكرات سبحانى و الهامات ملائكه الهى نيز مقرر، و اختيار هم به شخص انسانى واگذار شده كه مى‌تواند به قوت روحانى مضمحل سازد وساوس شيطانى را، و سعادت ابدى را دريافته، خداوند سبحان ولى او خواهد بود؛ و اگر چنانچه پيروى نمود وساوس را، هرآينه به سوء اختيار هلاكت را براى خويش فراهم گرداند، پس شيطان ولى او و عذاب جحيم، مأواى او خواهد بود.

وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلى‌ أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ (61) وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ ما يَكْرَهُونَ وَ تَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْكَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنى‌ لا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَ أَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ (62) تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى‌ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (63) وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلاَّ لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (64) وَ اللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ (65)

ترجمه‌

و اگر مؤاخذه كند خدا مردم را بستمشان باقى نميگذارد بر روى زمين هيچ جنبنده‌اى را ولى تأخير مى‌اندازد آنها را تا وقتى نام برده شده پس چون آمد وقتشان باز پس نميمانند ساعتى و پيشى نميگيرند

و قرار ميدهند براى خدا

جلد 3 صفحه 295

آنچه را ناخوش دارند و بيان ميكند زبانهاشان دروغ را كه مرايشان را است خوبى ناچار همانا مر ايشانرا است آتش و همانا آنانند پيش فرستاده شدگان‌

قسم بخدا هر آينه بتحقيق فرستاديم بسوى امّتهائى پيش از تو پس آرايش داد براى آنها شيطان كارهاشان را پس او است اختيار دار آنها امروز و مر ايشانرا است عذابى دردناك‌

و نفرستاديم بر تو كتاب را مگر براى آنكه بيان كنى براى آنها آنچيزى را كه اختلاف كردند در آن و براى راهنمائى و بخشايش از براى گروهى كه ايمان ميآورند

و خداوند نازل نمود از آسمان آب را پس زنده كرد بآن زمين را پس از مردنش همانا در اين هر آينه نشانه‌اى است براى گروهى كه ميشنوند.

تفسير

خداوند كريم و رحيم و حليم است تعجيل در عقوبت اهل ظلم بكفر و عصيانشان نميفرمايد و تا قابليتشان براى ترحم باقى باشد عذاب نميفرمايد و اگر مؤاخذه كند و عذاب فرمايد خداوند آنها را در دنيا جنبنده‌اى از اهل ظلم در زمين باقى نخواهد ماند ولى مصلحت در بقاء آنها است تا اجل محتوم و مقدرشان كه لحظه‌اى جلو و عقب نمى‌افتد برسد براى آنكه توالد و تناسل نمايند و از آنها بندگان صالح خدا بوجود آيند و بمقامات عاليه خود برسند و بنابراين مراد از دابّه همان اهل ظلمند بقرينه استحقاق حكمى كه براى آنها ذكر شده و محتمل است مراد هر جنبنده باشد اعمّ از انسان و حيوان چون وقتى عذاب نازل شود خشك وتر با هم ميسوزند مانند باغبانى كه براى غلبه علف هرزه باغچه‌اى را ويران كند و مجددا آباد نمايد و البتّه خداوند بغير اهل ظلم در آخرت پاداش خواهد داد كه جبران عذاب آنها در دنيا بنحو اكمل بشود مانند امراضى كه خداوند بر اولياء و غير اهل تكليف مسلط ميفرمايد براى ارتقاء درجه و عبرت و ساير مصالح كه موجب مزيد اجر آنها است و مرجع ضمير در عليها معلوم است كه زمين است بمناسبت لفظ ناس و دابّه كه در زمين مشى مينمايند و تعجّب در اين است كه اهل كفر و عصيان چيزيرا كه از براى خودشان نمى‌پسندند مانند شريك و دختر براى خدا قرار ميدهند و اموال پست نامرغوب را در راه خدا صرف ميكنند با وجود اين دروغ زبانى ميگويند كه ما اهل بهشتيم در صورتى كه اهل جهنمند بلكه پيش قدم در آنند اگر مفرطون بفتح را قرائت شود و بعضى بكسر قرائت نموده‌اند يعنى آنها

جلد 3 صفحه 296

زياده روى كنندگانند در معصيت و كسانيكه بوساوس شيطان اعمال ناپسند خودشان را پسنديدند و تكذيب نمودند پيغمبران را و مخالفت كردند اوامر ايشانرا آن ملعون قرين و ناصر و صاحب اختيار آنها است در دنيا ولى در آخرت از آنها تبرّى ميكند و بعذاب اليم الهى گرفتار خواهند شد و خداوند قرآن را فرستاد بر پيغمبر خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم براى بيان معارف و احكام الهيه و رفع اختلاف از ميان مردم در صحت عقائد و صلاحيت اعمال و براى هدايت و رحمت بر اهل ايمان و ذكر كليه آيات الهيه و ادلّه توحيد كه از آن جمله نزول باران و تجديد حيات زمين است بروئيدن انواع گياه براى كسانى نافع است كه گوش شنوا داشته باشند و پس از شنيدن تفكّر و تأمّل نمايند و بيابند دلالت و صحّت آنرا نه براى كسانيكه سر گرم بدنيا و مستغرق در بحر تعصّب و عنادند و توجّهى بآيات الهيه ندارند تا بمبدء و معاد خود پى برند ..

تَاللّه‌ِ لَقَد أَرسَلنا إِلي‌ أُمَم‌ٍ مِن‌ قَبلِك‌َ فَزَيَّن‌َ لَهُم‌ُ الشَّيطان‌ُ أَعمالَهُم‌ فَهُوَ وَلِيُّهُم‌ُ اليَوم‌َ وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ (63)

قسم‌ بخدا ‌هر‌ آينه‌ بتحقيق‌ ارسال‌ فرموديم‌ بسوي‌ امتهاي‌ پيش‌ ‌از‌ پيغمبر ‌پس‌ زينت‌ داد ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ شيطان‌ اعمال‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌پس‌ ‌او‌ ‌است‌ ولي‌ ‌آنها‌ امروز و ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ عذاب‌ دردناك‌ ‌است‌ تاللّه‌ خداوند قسم‌ ياد ميفرمايد ‌براي‌ تاكيد ‌که‌ مشركين‌ باور كنند لَقَد أَرسَلنا رسولاني‌ فرستاديم‌ مثل‌ نوح‌ و هود و صالح‌ و ابراهيم‌ و لوط و شعيب‌ و موسي‌ و عيسي‌ و ‌غير‌ اينها إِلي‌ أُمَم‌ٍ مِن‌ قَبلِك‌َ بسوي‌ امتهاي‌ ‌از‌ قبل‌ ‌از‌ امت‌ تو امت‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ رسولان‌ فَزَيَّن‌َ لَهُم‌ُ ‌پس‌ زينت‌ داد ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ الشَّيطان‌ُ أَعمالَهُم‌.

‌از‌ تكذيب‌ انبياء و شرك‌ بخدا و بقاء ‌بر‌ كفر و حمل‌ معجزات‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌بر‌ سحر و ظلم‌ و اذيت‌ بآنها و ارتكاب‌ معاصي‌ و طغيان‌ و سركشي‌ و كبر و عجب‌ و عناد و عصبيت‌

جلد 12 - صفحه 148

و تقليد آباء و ‌غير‌ ‌آنها‌ ‌از‌ قبائح‌ فَهُوَ وَلِيُّهُم‌ُ اليَوم‌َ ‌يعني‌ شيطان‌ ‌را‌ صاحب‌ اختيار ‌خود‌ قرار دادند و اختيار ‌خود‌ ‌را‌ بدست‌ ‌او‌ دادند و اطاعت‌ ‌او‌ ‌را‌ كردند و مراد ‌از‌ (اليوم‌) ‌اگر‌ يوم القيامة ‌باشد‌ معني‌ ‌اينکه‌ ميشود ‌که‌ ‌خدا‌ واميگذارد ‌آنها‌ ‌را‌ بشيطان‌ چنانچه‌ ‌در‌ جواب‌ شيطان‌ ‌که‌ ‌گفت‌ فَبِعِزَّتِك‌َ لَأُغوِيَنَّهُم‌ أَجمَعِين‌َ.

فرمود قال‌َ فَالحَق‌ُّ وَ الحَق‌َّ أَقُول‌ُ لَأَملَأَن‌َّ جَهَنَّم‌َ مِنك‌َ وَ مِمَّن‌ تَبِعَك‌َ مِنهُم‌ أَجمَعِين‌َ ص‌ ‌آيه‌ 85 وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ.

]

(آیه 63)- و از آنجا که ممکن است بعد از شنیدن داستان عرب جاهلی برای بعضی این سؤال پیش آید که چگونه ممکن است انسان جگر گوشه خود را با آن قساوت، زنده به زیر خاکها بفرستید؟ در این آیه گویی به پاسخ پرداخته، می‌گوید:

«به خدا سوگند ما پیش از تو پیامبرانی به سوی امتهای پیشین فرستادیم، ولی شیطان اعمالشان را در نظرشان زینت داد» (تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلی أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ).

سپس اضافه می‌کند: گروه مشرکان فعلی نیز دنباله‌رو همان برنامه‌های انحرافی امتهای پیشین‌اند که شیطان اعمالشان را در نظرشان تزیین داده بود و «شیطان امروز ولی و راهنما و سرپرست آنهاست»! (فَهُوَ وَلِیُّهُمُ الْیَوْمَ). و از رهنمودهای او الهام می‌گیرند.

«و (به همین جهت) عذاب دردناکی برای آنهاست» (وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ).